Türkçede toplam 8 adet sözcük türü bulunmaktadır:
- İsim (Ad) 5) Bağlaç
- Zamir (Adıl) 6) Ünlem
- Sıfat (Önad) 7) Fiil (Eylem)
- Edat (İlgeç) 8) Zarf (Belirteç)
3) SIFAT (ÖN AD)
İsimlerin önüne gelerek varlıkların rengini, şeklini, durumunu, sayısını vb. niteleyen veya belirten sözcüklere sıfat (ön ad) denir.
- Sıfatlar, varlıkları daha iyi anlatabilmek için kullanılan tanıtıcı sözcüklerdir.
- Bütün sıfatlar mutlaka bir ismin önünde yazılmalıdır.
- Tek başına kullanılan sıfatlar isim sayılırlar.
Sıfatları aşağıdaki tabloda verilen başlıklar altında inceleyebiliriz.
A) NİTELEME SIFATI
Varlıkların rengini, biçimini, şeklini, durumunu gösteren sözcüklere niteleme sıfatı denir.
- İsimlere sorulan “Nasıl?” sorusunun cevabıdır.
Örnek:
- Küçük kız pembe elbiseler içerisinde çok güzel görünüyordu.
- Yeşil vadinin etrafında sarp dağlar vardı.
- Çamurlu yollarda bata çıka ilerliyorduk.
- Toplantı yuvarlak masanın etrafında yapılacakmış.
- Fırtınanın ve karın kapattığı yol araçların ilerlemesine izin vermiyordu.
- Kırık cam az kalsın ayağına batacaktı.
- Yorgun gözlerle etrafına bakınıyordu.
- Dikkatsiz çocuk kızgın yağı az kalsın üzerine döküyordu.
- İhtiyar kadın yukarı çıkmak için yürüyen merdiveni kullandı.
- Sıcak insanlar başkalarıyla sohbet etmeyi çok sever.
B) BELİRTME SIFATI
Varlıkları işaret, sayı, belirsizlik veya soru yoluyla belirten sıfatlara belirtme sıfatı denir. Belirtme sıfatları dörde ayrılır:
B1) İşaret Sıfatı
Varlıkları işaret yoluyla belirten sıfatlara işaret sıfatı denir.
- İsimlere sorulan “Hangi?” sorusunun cevabıdır.
- “Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, karşıki” gibi sözcükler işaret sıfatlarıdır.
Örnek:
- Bu dersi iyi dinlemelisiniz.
- O kitabı bana uzatır mısın?
- Karşıki evi değil öteki evi almak istiyoruz.
Not: İşaret zamirleri ve işaret sıfatları birbiriyle karıştırılmamalıdır. İşaret zamirlerin bir ismin yerini tutarken işaret sıfatları mutlaka bir ismin önüne yazılmalıdır.
Örnek:
- Şu paketleri masanın üzerine bırak. à İşaret sıfatı
- Şunları masanın üzerine bırak. à İşaret zamiri
- Öteki elbiseyi almak istiyorum. à İşaret sıfatı
- Ötekini almak istiyorum. à İşaret zamiri
B2) Sayı Sıfatı
Varlıkların sayılarını gösteren sıfatlara sayı sıfatı denir. Sayı sıfatları dörde ayrılır:
B2.1. Asıl Sayı Sıfatı
İsimleri hiç ek almadan tam sayı olarak belirten sayı sıfatlarıdır.
- İsimlere sorulan “Kaç?” sorusunun cevabıdır.
Örnek:
- Her akşam en az on beş sayfa kitap okumalısın.
- Arka koltukta üç kişi oturuyordu.
B2.2. Sıra Sayı Sıfatı
Varlıkların sıralarını belirten sayı sıfatlarıdır.
- İsimlere sorulan “Kaçıncı?” sorusunun cevabıdır.
Örnek:
- On ikinci soruyu çözebildin mi?
- Bugün kampımızın yedinci günündeyiz.
B2.3. Üleştirme Sayı Sıfatı
Paylaştırma, eşit parçalara bölme anlamı taşıyan sayı sıfatlarıdır.
- İsimlere sorulan “Kaçar?” sorusunun cevabıdır.
Örnek:
- Turnuvadaki takımlar beşer oyuncudan oluşuyor.
- Herkese üçer kitap düştü.
B2.4. Kesir Sayı Sıfatı
İsimleri kesirli sayılarla belirten sayı sıfatlarıdır.
- İsimlere sorulan “Kaçta kaç?” sorusunun cevabıdır.
Örnek:
- Yıllık kazançtan dörtte bir pay alıyorum.
- Maaşının yüzde üçünü faturalara ayırıyor.
- Akşam yemeğinde yarım ekmek yedim.
- O kadar hızlıydı ki çeyrek saatte işi bitirdi.
B3) Belgisiz Sıfat
Varlıkların çeşitli özelliklerini net olmadan belirten sıfatlara belgisiz sıfat denir.
Örnek:
- Hiçbir yarışmacı parkuru zamanında tamamlayamadı.
- Bazı sanatçılar çalışmalara destek verdi.
- Her gün düzenli spor yapıyorum.
- Birkaç kişiyle köye gidiyoruz.
- Kimi günler çok erken kalkıyorum.
Not: “Bir” sözcüğü önüne geldiği ismin sayısını bildiriyorsa sayı sıfatı, “herhangi bir” anlamına geliyorsa belgisiz sıfattır.
- “Bir” sözcüğünün yerine başka sayı getirebiliyorsak sayı sıfatıdır.
Örnek:
- Bakkaldan bir ekmek aldım. à Sıfat
- Elbet bir gün buraya geleceksin. à Zamir
Not: Belgisiz sıfat ile belgisiz zamir birbiriyle karıştırılmamalıdır. Belgisiz zamirler bir ismin yerini tutarken belgisiz sıfatlar mutlaka bir ismin önüne yazılmalıdır.
Örnek:
- Bazı öğrenciler dersi çok iyi dinliyor. à Belgisiz sıfat
- Bazıları dersi çok iyi dinliyor. à Belgisiz zamir
- Hiçbir sporcu madalya kazanamadı. à İşaret sıfatı
- Hiçbiri madalya kazanamadı. à İşaret zamiri
B4) Soru Sıfatı
Varlıkları soru yoluyla belirten sıfatlara soru sıfatı denir.
- Soru sıfatlarının cevabı yine bir sıfattır. Yani soru sıfatının yerine başka bir sıfat getirerek soru sıfatı olup olmadığını anlayabiliriz.
Örnek:
- Tatilde kaç kitap okudun?
- Hangi taraftan gideceğimizi biliyor musun?
- Neredeki evi alacağız?
- Nasıl yerlerde geziyorsun?
Not: Soru sıfatı ile soru zamiri birbiriyle karıştırılmamalıdır. Soru zamirleri bir ismin yerini tutarken soru sıfatları mutlaka bir ismin önüne yazılmalıdır.
Örnek:
- Hangi kitabı okuyacaksın? à Soru sıfatı
- Hangisini okuyacaksın? à Soru zamiri
- Kaç öğrenci bugün yok? à Soru sıfatı
- Kaçı bugün yok? à Soru zamiri
Sıfatlarda Küçültme
Sıfatlara “-cek, -ce, -cik, -ımsı, -ımtırak” ekleri getirilerek anlam yönünden küçültme yapılabilir.
Örnek:
- Küçücük çocuğun elinde sapanın ne işi var!
- İrice bir elmayı dalından kopardım.
- Ekşimsi eriği ısırınca dişleri kamaştı.
- Mavimtırak bir elbise giymişti.
Sıfatlarda Pekiştirme
Sıfatlar tekrar edilerek, “mı” soru ekiyle veya “m, p, r, s” ünsüzleri eklenerek anlamları güçlendirilebilir.
Örnek:
- Sofrada çeşit çeşit yemekler vardı.
- Güzel mi güzel bir elbise almış.
- Yemyeşil çimlere uzandık.
- Dümdüz ovaya bakarken akşam olmuştu bile.
TAMLAMALAR
B) SIFAT TAMLAMASI
Sıfatların, isimlerin önüne gelerek oluşturdukları söz öbeklerine sıfat tamlaması denir.
- Birinci sözcüğe “tamlayan” ikinci sözcüğe “tamlanan” denir.
- Sıfat daima tamlayan, isim ise daima tamlanandır.
- Sıfatların mutlaka bir isimden önce gelmesi gerektiği için sıfat olan her yerde sıfat tamlaması vardır diyebiliriz.
Örnek:
- Mavi bere * Uzun yol * Büyük ağaç * Üç çocuk
- Kırmızı elbise * Yuvarlak masa * Çalışkan öğrenci * Rengârenk ışık