Türkçede toplam 8 adet sözcük türü bulunmaktadır:
- İsim (Ad) 5) Bağlaç
- Zamir (Adıl) 6) Ünlem
- Sıfat (Önad) 7) Fiil (Eylem)
- Edat (İlgeç) 8) Zarf (Belirteç)
1.İSİM (AD)
Varlıkları, kavramları, duygu ve düşünceleri, çeşitli durumları karşılayan sözcüklere isim (ad) denir. İsimleri aşağıdaki tabloda verilen başlıklar altında inceleyebiliriz.
- VARLIKLARA VERİLİŞLERİNE GÖRE
A1) Özel İsim
Tek olan, diğer varlıklara benzemeyen varlıkları karşılayan isimlere özel isim denir. Bu isimler, varlıklara sonradan verilmiştir ve söylendiği zaman onu tanımamızı sağlar.
Örnek:
- Kişi isimleri: Mustafa Kemal Atatürk, Cem Yılmaz, Arda Turan, Zeki Müren…
- Hayvanlara verdiğimiz isimler: Boncuk, Minnoş, Çomar…
- Kıta, devlet, millet isimleri: Avrupa, Asya, Türkiye, Japonya, Fransız…
- Bölge, şehir, ilçe, cadde vb. isimleri: Ege Bölgesi, İzmir, Konak, Vatan Caddesi…
- Dil, din, mezhep isimleri: Türkçe, İngilizce, İslamiyet, Hristiyanlık…
- Eser (kitap, dergi, gazete vb.) isimleri: Nutuk, Bilim Çocuk, Hürriyet…
- Göl, deniz, dağ, tarihi yapı isimleri: Van Gölü, Ege Denizi, Erciyes Dağı, Anıtkabir…
- Kurum, dernek, işletme isimleri: Türk Dil Kurumu, Kızılay, İzmir Atatürk Lisesi, Güven Bakkal, Şifa Eczanesi…
Not: Özel isimlerin ilk harfleri daima büyük yazılır.
Not: Özel isimlere getirilen çekim ekleri kesme işareti ile ayrılır.
Not: Özel isimlere gelen yapım ekleri ve yapım eklerinden sonra gelen çekim ekleri kesme işareti ile ayrılmaz! (Örnek: Türkçenin, Ankaralı…)
A2) Cins İsim (Tür İsmi)
Aynı türden varlık ve kavramların ortak ismine cins isim denir.
Örnek: Masa, çiçek, bal, koku, gürültü, bilgisayar, ev, öğrenci, akarsu, parfüm…
- VARLIKLARIN OLUŞLARINA GÖRE
B1) Somut İsim
Beş duyu organımızdan en az biriyle algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan isimlere somut isim denir.
Örnek:
- Tatma: Acı, tatlı, ekşi, tuzlu…
- Koklama: Koku, parfüm, esans…
- İşitme: Ses, çığlık, çatırtı, gürültü…
- Dokunma: Yumuşak, sert, soğuk, sıcak…
- Görme: Dağ, akarsu, masa…
B2) Soyut İsim
Beş duyu organımızdan hiçbiriyle algılayamadığımız varlıkları karşılayan isimlere soyut isim denir.
Örnek: Hayal, rüya, sevgi, özlem, korku, kaygı, adalet, mutluluk, bilgi, günah, iyilik, umut, cesaret…
Not: Cümle içinde somut isimler soyut isim, soyut isimler ise somut isim olarak kullanılabilir.
Örnek:
- Bu işte onun da parmağı var. (Somut — Soyut)
- Hülya, bugün çok neşeli görünüyor. (Soyut — Somut)
- VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE
C1) Tekil İsim
Sayı bakımından sadece bir tane olan varlıkları karşılayan isimlere tekil isim denir.
Örnek: Oyuncak, silgi, top, mutluluk, cesaret, sert, tatlı…
C2) Çoğul İsim
Sayı bakımından birden fazla olan varlıkları karşılayan isimlere çoğul isim denir. Çoğul isimler “-lar/-ler” eki ile yapılırlar.
Örnek: Oyuncaklar, silgiler, toplar, mutluluklar, tatlılar…
Not: “-lar/-ler” eki sözcüğe çoğul anlamı dışında başka anlamlar da katabilir.
- Millet anlamı katabilir: Türkler, İngilizler, Japonlar…
- Yaklaşık anlamı katabilir: Beş yaşlarında bir çocuğu var.
- Aile anlamı katabilir: Bu akşam Bülent Beyler bize gelecek.
- “Her” anlamı katabilir: Sabahları spor yaparım.
C3) Topluluk İsmi
Çoğul eki (-lar/-ler) almadığı halde aynı türden birden fazla varlığı bulunduran isimlere topluluk ismi denir. Topluluk isimleri biçimce tekil, anlamca çoğuldur.
Örnek: Deste, düzine, kurul, tabur, ordu, millet, takım, ekip, orman, meclis, sürü, demet, bölük…
Not: Bir sözcük cümle içinde tekil, çoğul veya topluluk ismi olarak kullanılabilir.
Örnek:
- Bizim okul dün boyandı. (Tekil)
- Günlerdir okullardenetleniyor. (Çoğul)
- Tüm okulpikniğe gittik. (Topluluk)
İsimlerde Küçültme
İsimlere getirilen “-cık, -cağız, -ce, -cak, -(ı)msı, -(ı)mtırak” ekleriyle yapılır.
Örnek: Küçücük, çocukcağız, çocukça, bu kadarcık, yeşilimsi, mavimtırak…
Not: Küçültme eki alan bazı isimler kalıplaşarak kalıcı isim oluşturabilir.
Örnek: Maymuncuk, kızılcık, bademcik…
TAMLAMALAR
Bir ismin diğer isimlerden ayırt edilebilmek için başka bir isim, zamir veya sıfatla anlam ilişkisi kurarak oluşturduğu söz öbeğine tamlama denir.
- Tamlamalar en az iki sözcükten oluşur.
- Birinci sözcüğe “tamlayan” ikinci sözcüğe “tamlanan” denir.
- Tamlayan eki (ilgi eki) –ın/-in/-un/-ün
- Tamlanan eki (iyelik eki) –ı/-i/-u/-ü
Tamlamaları aşağıdaki tabloda verilen başlıklar altında inceleyebiliriz.
A) İSİM TAMLAMASI
En az iki ismin bir araya gelmesiyle oluşan söz öbeklerine isim tamlaması denir.
İsim tamlamaları iki unsurdan oluşur:
1. Unsur 2. Unsur
Tamlayan (–ın/-in/-un/-ün) Tamlanan (–ı/-i/-u/-ü)
İsim tamlamaları üçe ayrılır:
A1) Belirtili İsim Tamlaması
Hem tamlayanın hem de tamlananın ek aldığı isim tamlamalarına belirtili isim tamlaması denir.
Örnek:
- Evin yolu * Ağacın dalı * Havuzun dibi
Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan
- Yemeğin tadı * Kapının kolu * Sıranın ayağı
A2) Belirtisiz İsim Tamlaması
Tamlayanın ek almadığı, sadece tamlayanın ek aldığı isim tamlamalarına belirtisiz isim tamlaması denir.
Örnek:
- Masa örtüsü * Yel değirmeni * Türkçe defteri * Okul müdürü
- Elektrik kablosu * İstanbul Boğazı * Öğrenci sayısı * Bebek kokusu
A3) Zincirleme İsim Tamlaması
En az üç ismin birbirini tamlamasıyla oluşan isim tamlamalarına zincirleme isim tamlaması denir. (Sıfatlar sayılmaz, en az üç isim olmalıdır.)
Bu, ayrı bir tamlama çeşidi değildir. Tamlayanı ya da tamlananı kendi içinde başka bir isim tamlamasıdır.
Örnek:
- Şehir hayatının zorluğu * Hava tahmin raporu * Bahçe kapısının kolu
- Sınıfın duvarının boyası * Kayısı ağacının çiçeği * Tiyatro salonunun kapısı