Türkçe Ailesi

  1. Anasayfa
  2. Sözcük Türleri-Fiilde Yapı

Sözcük Türleri-Fiilde Yapı

Türkçe Ailesi Türkçe Ailesi -
1619 0

Türkçede toplam 8 adet sözcük türü bulunmaktadır:

  1. İsim (Ad)                            5) Bağlaç
  2. Zamir (Adıl)                       6) Ünlem
  3. Sıfat (Önad)                      7) Fiil (Eylem)
  4. Edat (İlgeç)                        8) Zarf (Belirteç)

9) FİİL (EYLEM)

B) YAPILARINA GÖRE FİİLLER

Yapılarına göre fiilleri aşağıdaki tabloda verilen başlıklar altında inceleyebiliriz.

  1. Basit Fiiller

Yapım eki almamış ya da başka sözcüklerle birleşmemiş fiillere basit fiil denir.

Not: Anlamlarını değiştirmediği için çekim eki alabilirler. 

Örnek:

  • Sabahları erken kalkar. (Kalk-)
  • Okuldan saat beşte geldi. (Gel-)
  • Bu sorunun cevabını biliyorum. (Bil-)
  • Çocuklar parkta neşeyle oynuyor. (Oyna-)
  • Oğluna akülü araba almış. (Al-)
  • Türemiş Fiiller

Yapım eki almış fiillere türemiş fiil denir.

Not: Yapım ekleri konusunda isimden fiil ve fiilden fiil yapım ekleri olarak detaylıca işlenmişti.

Örnek:

  • Bahçedeki çiçekleri güzelce suladı. (Su-la-)
  • Odaya doluşan sinekleri kovaladım. (Kov-ala-)
  • Bu şehir yıllar geçtikçe güzelleşiyor. (Güzel-leş)
  • Hastanın odasını bugün temizletti. (Temiz-le-t-)
  • Bütün sinirini benden çıkardı. (Çık-ar-)
  • Vadide dolaşırken suyumuz iyice azaldı. (Az-al)
  • Birleşik Fiiller

En az iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan fiillere birleşik fiil denir. Birleşik fiiller üç şekilde oluşabilir:

3A) Kurallı Birleşik Fiiller

İki fiilin birleşerek yeni bir fiil oluşturduğu durumlara kurallı birleşik fiil denir.

Not: Kurallı birleşik fiiller her zaman bitişik yazılır.

        Fiil + fiil yoluyla yapılan kuralları birleşik fiiller cümleye çeşitli anlamlar katar.

Örnek:

  • Her gün üç kilometre yüzebilirim. (Yüz-ebil- à Yeterlilik, yapabilme)
  • Her gün üç kilometre yüzemem. (Yeterlilik fiilinin olumsuzu) ***
  • Bu sınavı kolayca kazanabilirim. (Kazan-ebil- à Yeterlilik)
  • Bu sınavı kolayca kazanamam. (Yeterlilik fiilinin olumsuzu) ***
  • Penceredeki güvercin birden uçuverdi. (Uç-iver- à Tezlik, çabukluk)
  • Kardeşim yolda yürürken düşeyazdı. (Düş-eyaz- à Yaklaşma, az kalsın)
  • Siz kitaplara bakadurun. (Bak-edur- à Sürerlilik, devam etme)
  • Koltuğun üzerinde uyuyakalmış. (Uyu-ekal- à Sürerlilik)
  • Bu gelenek nesilden nesile süregelmiş. (Sür-egel- à Sürerlilik)

3B) Yardımcı Eylemle Kurulan Birleşik Fiiller

Bir isim ile bir yardımcı eylemin birleşerek oluşturduğu fiillere yardımcı eylemle kurulan birleşik fiiller denir.

Türkçedeki başlıca yardımcı eylemler: et-, ol-, kıl-, eyle-, buyurmak-

Örnek:

  • Karşıya geçen yaşlı adama yardım ettim.
  • Sınavdan iyi not alınca çok mutlu olmuş.
  • Dili sade kullanarak sözünü etkili kılmış.
  • Allah zor durumdakilere yardım eylesin.
  • Etrafındakilere sürekli emir buyuruyordu.

Not: Yardımcı eylemle birleşik fiil kurarken herhangi bir ses olayı gerçekleşirse birleşik fiil bitişik yazılır.

Örnek:

  • His + etmek > Hissetmek
  • Devir + etmek > Devretmek
  • Hapis + olmak > Hapsolmak

3C) Anlamca Kaynaşmış (Deyimleşmiş) Birleşik Fiiller

En az bir sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşmasıyla oluşan fiillere anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiiller denir.

Örnek:

  • Odunların depoya taşınmadığını görünce küplere bindi.
  • Onun söylediklerine artık kulak asmıyorum.
  • Masanın üzerindeki gazetelere göz gezdirdi.
  • Bunları söylemeye dilim varmıyor.
  • Sokaktaki gürültüden kafası şişti.