Türkçede toplam 8 adet sözcük türü bulunmaktadır:
- İsim (Ad) 5) Bağlaç
- Zamir (Adıl) 6) Ünlem
- Sıfat (Önad) 7) Fiil (Eylem)
- Edat (İlgeç) 8) Zarf (Belirteç)
9) FİİL (EYLEM)
B) YAPILARINA GÖRE FİİLLER
Yapılarına göre fiilleri aşağıdaki tabloda verilen başlıklar altında inceleyebiliriz.
- Basit Fiiller
Yapım eki almamış ya da başka sözcüklerle birleşmemiş fiillere basit fiil denir.
Not: Anlamlarını değiştirmediği için çekim eki alabilirler.
Örnek:
- Sabahları erken kalkar. (Kalk-)
- Okuldan saat beşte geldi. (Gel-)
- Bu sorunun cevabını biliyorum. (Bil-)
- Çocuklar parkta neşeyle oynuyor. (Oyna-)
- Oğluna akülü araba almış. (Al-)
- Türemiş Fiiller
Yapım eki almış fiillere türemiş fiil denir.
Not: Yapım ekleri konusunda isimden fiil ve fiilden fiil yapım ekleri olarak detaylıca işlenmişti.
Örnek:
- Bahçedeki çiçekleri güzelce suladı. (Su-la-)
- Odaya doluşan sinekleri kovaladım. (Kov-ala-)
- Bu şehir yıllar geçtikçe güzelleşiyor. (Güzel-leş)
- Hastanın odasını bugün temizletti. (Temiz-le-t-)
- Bütün sinirini benden çıkardı. (Çık-ar-)
- Vadide dolaşırken suyumuz iyice azaldı. (Az-al)
- Birleşik Fiiller
En az iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan fiillere birleşik fiil denir. Birleşik fiiller üç şekilde oluşabilir:
3A) Kurallı Birleşik Fiiller
İki fiilin birleşerek yeni bir fiil oluşturduğu durumlara kurallı birleşik fiil denir.
Not: Kurallı birleşik fiiller her zaman bitişik yazılır.
Fiil + fiil yoluyla yapılan kuralları birleşik fiiller cümleye çeşitli anlamlar katar.
Örnek:
- Her gün üç kilometre yüzebilirim. (Yüz-ebil- à Yeterlilik, yapabilme)
- Her gün üç kilometre yüzemem. (Yeterlilik fiilinin olumsuzu) ***
- Bu sınavı kolayca kazanabilirim. (Kazan-ebil- à Yeterlilik)
- Bu sınavı kolayca kazanamam. (Yeterlilik fiilinin olumsuzu) ***
- Penceredeki güvercin birden uçuverdi. (Uç-iver- à Tezlik, çabukluk)
- Kardeşim yolda yürürken düşeyazdı. (Düş-eyaz- à Yaklaşma, az kalsın)
- Siz kitaplara bakadurun. (Bak-edur- à Sürerlilik, devam etme)
- Koltuğun üzerinde uyuyakalmış. (Uyu-ekal- à Sürerlilik)
- Bu gelenek nesilden nesile süregelmiş. (Sür-egel- à Sürerlilik)
3B) Yardımcı Eylemle Kurulan Birleşik Fiiller
Bir isim ile bir yardımcı eylemin birleşerek oluşturduğu fiillere yardımcı eylemle kurulan birleşik fiiller denir.
Türkçedeki başlıca yardımcı eylemler: et-, ol-, kıl-, eyle-, buyurmak-
Örnek:
- Karşıya geçen yaşlı adama yardım ettim.
- Sınavdan iyi not alınca çok mutlu olmuş.
- Dili sade kullanarak sözünü etkili kılmış.
- Allah zor durumdakilere yardım eylesin.
- Etrafındakilere sürekli emir buyuruyordu.
Not: Yardımcı eylemle birleşik fiil kurarken herhangi bir ses olayı gerçekleşirse birleşik fiil bitişik yazılır.
Örnek:
- His + etmek > Hissetmek
- Devir + etmek > Devretmek
- Hapis + olmak > Hapsolmak
3C) Anlamca Kaynaşmış (Deyimleşmiş) Birleşik Fiiller
En az bir sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşmasıyla oluşan fiillere anlamca kaynaşmış (deyimleşmiş) birleşik fiiller denir.
Örnek:
- Odunların depoya taşınmadığını görünce küplere bindi.
- Onun söylediklerine artık kulak asmıyorum.
- Masanın üzerindeki gazetelere göz gezdirdi.
- Bunları söylemeye dilim varmıyor.
- Sokaktaki gürültüden kafası şişti.