Noktalama İşaretleri - Türkçe Ailesi

A) NOKTA

Tamamlanmış cümlelerin sonuna konulur.

Örnek:

Türk Dil Kurumu, 1932’de kurulmuştur.
Yaz yağmurları az da olsa serinletmişti.

Bazı kısaltmaların sonuna konulur.

Örnek:

Prof. Dr. Ahmet Çelik ameliyata girdi.
Cad. İng. Vb.

Sayılardan sonra sıra bildirmek için konulur.

Örnek:

3. Kat, 15. Oda, II. Mehmet, XIV. Yüzyıl…

Bir yazının maddelerini gösteren harf veya rakamlardan sonra konulur.

Örnek:

Sıfatlar ikiye ayrılır:
- 1. Niteleme sıfatları
- 2. Belirtme sıfatları

Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı ayırmak için konulur.

Örnek:

29.05.1453, 29.X.1923…

Saat ve dakikayı gösteren sayıları ayırmak için konulur.

Örnek:

Tren 09.15’te kalktı.

Dört ve dörtten çok basamaklı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılıp aralarına nokta konulur.

Örnek:

4.534, 23.438.765

Kitap, dergi vb. künyelerinin sonuna konulur.

Örnek:

Agâh Sırrı Levend, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yayınları, Ankara, 1960.

Genel ağ adreslerinde kullanılır.

Örnek:

http://tdk.gov.tr

Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır.

Örnek:

4.5=20

B) VİRGÜL

Birbiri ardına sıralanan eş görevli sözcük ve sözcük gruplarının arasına konulur.

Örnek:

İki katlı, mavi boyalı, bahçeli bir evleri vardı.
Fırtınadan, soğuktan ve kardan korunmak lazımdı.

Sıralı cümleleri (Birden çok yüklemli cümle) ayırmak için konulur.

Örnek:

Bahar geldi, bütün ağaçlar çiçek açtı.
Boyalarla oynamış, boyaları yüzüne gözüne bulaştırmıştı.

Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş özneyi belirtmek için konulur.

Örnek:

Babam, bunca işinin arasında bir de kardeşime laf yetiştiriyordu.

Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için hem başına hem de sonuna konulur.

Örnek:

Şimdi efendiler, müsaade buyurursanız, size bir soru sorayım.
Bugün Ağrı Dağı’na, yurdumuzun en yüksek doruğuna, tırmanacağız.

Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan sözcüklerin arasına konulur.

Örnek:

Akşam, yine akşam, yine akşam / göllerde bu dem bir kamış olsam.
Tırnak içine alınmayan alıntı cümlelerin sonuna konulur.

Örnek:

Adana’ya yarın gideceğim, dedi.
Bu akşam Datça’ya gidiyor musunuz, diye sordu.

Edebi eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konulur.

Örnek:

Bahçe kapısını açtı. Sermet Bey’e,

– Bu anahtar köşkü de açar, dedi.

Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak kabul etme, reddetme, teşvik bildiren “evet, hayır, yok, peki, tamam, olur, haydi, elbette” gibi sözcüklerden sonra konulur.

Örnek:

Evet, ikimiz de geliyoruz sinemaya.
Peki, bu yıl tarlaya çavdar ekelim.
Yok, eczanemizde sıcak su torbası satmıyoruz.
Elbette, resmi belgeleri adresinize teslim ederiz.

Bir sözcüğün kendisinden sonra gelen sözcüklerle anlam bağlantısı olmadığını göstermek ve anlam karışıklığını önlemek için konulur.

Örnek:

Bu gece, eğlenceleri içlerine sinmedi.
Savcı, Ahmet’e olay sırasında nerede olduğunu sordu.
Ayşe, teyzesini telefonla aradı.
Genç, adama yer verdi.

Hitap sözlerinden sonra konulur.

Örnek:

Sayın Başkan, * Sevgili Kardeşim, * Değerli Arkadaşım,

Kitap, dergi vb. künyelerinde kullanılır.

Örnek:

ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Ankara, 1958.

Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır:

38,6 (otuz sekiz tam, onda altı), 0,45 (sıfır tam, yüzde kırk beş)

Metin içinde art arda gelen zarf-fiil eki almış kelimelerden sonra konur:

Ancak yemekte bir karara varıp, arkadaşına dikkatli dikkatli bakarak konuştu.

UYARI!!!

Metin içinde zarf-fiil eki almış kelimelerden sonra virgül konmaz:

Cumaları bahçede buluştukça kıza kendisinin adi bir mektep talebesi olmadığını anlatmaya çalışıyordu. (Halide Edip Adıvar)

Şimdiye dek, ben kendimi bildim bileli kimse Değirmenoluk köyünden kaçıp da başka köyde çobanlık, yanaşmalık etmedi.

(Yaşar Kemal)

Meydanlığa varmadan bir iki defa İsmail kendisini gördü mü diye kahveye baktı. (Necati Cumalı)

14. Özne olarak kullanıldıklarında bu, şu, o zamirlerinden sonra konur:

Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.

O, eski defterleri çoktan kapatmış, Osmanlıya kucağını açmıştı. (Tarık Buğra)

UYARI!!!

Metin içinde ve, veya, yahut, ya … ya bağlaçlarından önce de sonra da virgül konmaz:

Nihat sabaha kadar uyuyamadı ve şafak sökerken Faik’e bol teşekkürlerle dolu bir kâğıt bırakarak iki gün evvelki cephe dönüşü kıyafeti ile sokağa fırladı. (Peyami Safa)

Ya şevk içinde harap ol ya aşk içinde gönül

Ya lale açmalıdır göğsümüzde yahut gül! (Yahya Kemal Beyatlı)

UYARI!!! Tekrarlı bağlaçlardan önce ve sonra virgül konmaz: Hem gider hem ağlar. Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli. (Atasözü) Gerek nesirde gerek nazımda yeni bir söyleyişe ulaşılmıştır.

UYARI!!!

Cümlede pekiştirme ve bağlama görevinde kullanılan da / de bağlacından sonra virgül konmaz:

İmlamız lisanımız düzelince, lisanımız da kafamız düzelince düzelecek çünkü o da ancak onlar kadar bozuktur, fazla değil! (Yahya Kemal Beyatlı)

UYARI!!!

Metin içinde -ınca / -ince anlamıyla zarf-fiil görevinde kullanılan mı / mi ekinden sonra virgül konmaz:

Ben aç yattım mı kötü kötü rüyalar görürüm nedense. (Orhan Kemal)

Öyle zekiler vardır, konuştular mı ağızlarından bal akıyor sanırsın. (Attila İlhan)

UYARI!!!

Şart ekinden sonra virgül konmaz:

Gör gözlerinle de aklın yatarsa anlatıver millete. (Tarık Buğra)

C) NOKTALI VİRGÜL

Virgüllerle ayrılmış tür ve takımları birbirinden ayırmak için konulur.

Örnek:

Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan; kız çocuklara İnci, Çiçek, Gönül adları verilir.
A grubunda Japonya, Çin, Kazakistan; B grubunda Nijerya, Gana, Kamerun var.

Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri (birden çok yüklemli cümle) birbirinden ayırmak için konulur.

Örnek:

Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak istiyorum.
Öfke gelir, göz kararır; öfke gider, yüz kızarır.

İkiden fazla eş değer ögeler arasında virgül bulunan cümlelerde özneden sonra konulur.

Örnek:

Futbol; basketbol, voleybol ve atletizmden daha çok sevilmektedir.

Not: Bağlaçlardan önce veya sonra noktalı virgül konulmaz.

Örnek:

Konuşuyorum çünkü gerçekleri siz de bilmelisiniz.

D) İKİ NOKTA

1. Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konulur.

Örnek:

Matematikte kullandığımız terimleri sıralayalım: kare, dikdörtgen, açı, karekök…

2. Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konulur.

Örnek:

Sınavı kazanmak için yapacağın en önemli şey şudur: Yeni öğrendiğin konuyu evde tekrar edeceksin.

Not: Örnek verilecek cümlelerde iki noktadan sonra örnekler küçük harfle devam ederken açıklama verilecek cümlelerde iki noktadan sonra açıklama cümlesi büyük harfle başlar.

3. Karşılıklı konuşmalarda konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra konulur.

Örnek:

Hacivat: Hoş geldin Karagöz’üm!

Karagöz: Hoş bulduk kel kafalı kara üzüm!

4. Genel ağ adreslerinde kullanılır.

Örnek:

http://tdk.gov.tr

5. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır. 600:3=200

E) ÜÇ NOKTA

1. Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna konulur.

Örnek:

Masanın üzerinde renk renk kalemler…

2. Alıntılarda başta, ortada veya sonda alınmayan bölümleri göstermek için konulur.

Örnek:

… derken şehrin öte başından boğuk boğuk sesler gelmeye başladı…

3. Kaba sayıldığı için veya başka bir sebepten dolayı açık yazılmak istenmeyen bölümlerin yerine konulur.

Örnek:

Hâkim sonra oturumda gizli tanık H…’i dinledi.

4. Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konulur.

Örnek:

Gölgeler yaklaştılar. Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar:

– Koca Ali… Koca Ali!

UYARI!!!

Ünlem ve soru işaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir. Gök ekini biçer gibi!.. Başaklar daha dolmadan. (Tarık Buğra)

Nasıl da akşam oldu?.. Nasıl da yavrucaklar sustu?.. Nasıl da serçecikler yuvalarına sığındı?..(Necip Fazıl Kısakürek)

F) SORU İŞARETİ

1. Soru cümlelerinin sonuna konulur.

Örnek:

Ne zaman tükenecek bu yollar arabacı?
Gümrükteki memur başını kaldırdı:

– Adınız?

2. Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için konulur.

Örnek:

Yunus Emre (1240? – 1320) (Doğum Yeri: ?)
Ankara’dan Antalya’ya arabayla üç saatte (?) gitmiş.

UYARI!!!

mı / mi ekini alan yan cümle temel cümlenin zarf tümleci olduğunda cümlenin sonuna soru işareti konmaz: Akşam oldu mu sürüler döner. Hava karardı mı eve gideriz.

Bahar gelip de nehir çağıl çağıl kabarmaya başlamaz mı içimi geri kalmış bir saat huzursuzluğu kaplardı. (Haldun Taner)

UYARI!!!

Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:

Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?

Üsküdar’dan mı, Hisar’dan mı, Kavaklardan mı? (Yahya Kemal Beyatlı)

G) ÜNLEM İŞARETİ

1. Sevinç, kıvanç, acı, şaşma, korku gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konulur.

Örnek:

Ne mutlu Türk’üm diyene!
Eyvah, çocuk boğuluyor galiba!

2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konulur.

Örnek:

Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!
Dur yolcu! Bilmeden gelip bastığın bu toprak bir devrin battığı yerdir.

3. Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden sonra konulur.

Örnek:

İsteseymiş bir günde bitirirmiş(!) ama ne yazık ki vakti yokmuş.
Adam akıllı(!) olduğunu söylüyor.

UYARI!!!

Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi cümlenin sonuna da konabilir:

Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken

Sana uğurlar olsun… Ayrılıyor yolumuz! (Faruk Nafiz Çamlıbel)

H) KISA ÇİZGİ

Satıra sığmayan sözcükler bölünürken satır sonuna konulur.

Örnek:

………………………………………………………………………………………………………. özenle raflara yerleş-

tirilen kitapları yere indirdi.

Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için hem başlarına hem de sonlarına konulur.

Örnek:

Küçük bir sürü –dört inekle birkaç koyun- köye giren yolun ağzında durmuştu.
Sözcüklerin köklerini gövdelerini ve eklerini birbirinden ayırmak için konulur.

Örnek:

Say – gı – lı * Sev – inç – li
Fiil kök ve gövdelerini göstermek için konulur.

Örnek:

Gel-, koş-, gül-, ye-

Ekleri göstermek için başlarına konulur.

Örnek:

-la, –mak, -lı, -cı
Heceleri göstermek için konulur.

Örnek:

So-rum-lu-luk, san-dal-ye, a-raş-tır-ma

“Arasında, ve, ile, -den …-e” anlamlarını vermek için sözcükler ve sayılar arasında kullanılır.

Örnek:

Aydın – İzmir yolu, 09.30 – 10.30, Türkçe – İngilizce Sözlük, Fenerbahçe – Galatasaray maçı

Not: Cümle içerisinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konulmaz.

Örnek:

Üç beş kişi geldi.
On on beş yıldır burada oturuyoruz.

Matematikte sıfırdan küçük sayıları göstermek için ve çıkarma işareti olarak kullanılır.

Örnek:

Hava sıcaklığı -2 derece olacakmış.
10 – 3 = 7

UYARI!!!

Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konmaz: On on beş yıl. Üç beş kişi geldi.

I) UZUN ÇİZGİ

Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için konulur. Buna konuşma çizgisi de denir.

Örnek:

– Büyük işler küçük adımlarla başlar.

Konuşmalar tırnak içerisinde verilmişse konuşma çizgisi konulmaz.

Örnek:

Arabamız tutarken Erciyes yolunu:

“Hancı dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu

UYARI!!!

Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kullanılmaz.

Arabamız tutarken Erciyes’in yolunu:

‘’Hancı dedim,bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?( Faruk Nafiz Çamlıbel)

J) EĞİK ÇİZGİ

Dizeler yan yana yazıldığında aralarına konulur.

Örnek:

Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak / O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak / O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve ilçe ile şehir arasına konulur.

Örnek:

İnönü Caddesi No:23/4 Konak/İZMİR

Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı ayırmak için konulur.

Örnek:

18/11/1969, 15/IX/1994

Genel ağ adreslerinde kullanılır.

Örnek:

http://tdk.gov.tr

Matematikte bölme işareti olarak kullanılır.

Örnek:

70/2=35

Fizik, matematik gibi alanlarda birimler arası orantıları gösterirken kullanılır.

Örnek:

g/sn (Gram/saniye)
km/s (Kilometre/saat)

K) TIRNAK İŞARETİ

Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır. Alıntıya ait tüm noktalamalar tırnak işareti içerisinde yazılır.

Örnek:

Ulu önderin “Ne mutlu Türk’üm diyene!” sözü herkesi duygulandırır.

Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tırnak içine alınır.

Örnek:

İyi yerlere gelmek istiyorsanız işinizi “özveriyle” yapmalısınız.

Cümle içerisinde eserlerin ve yazıların adları ile bölüm başlıkları tırnak içine alınır. Bu özel isimlere gelen eklerin tekrar kesme işaretiyle ayrılmasına gerek yoktur.

Örnek:

Elif Şafak’ın “Bit Palas”ını okudunuz mu?
“Yazım Kuralları” bölümünde bazı uyarıları yer verilmiş.

UYARI!!!

Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır:

“İzmir üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!” diyorlar. (Yahya Kemal Beyatlı)

UYARI!!!

Cümle içerisinde özel olarak belirtilmek istenen sözler, kitap ve dergi adları ve başlıkları tırnak içine alınmaksızın eğik yazıyla dizilerek de gösterilebilir:

Höyük sözü Anadolu’datepeolarak geçer.

Cahit Sıtkı’nın Şairin Ölümü şiirini Yahya Kemal çok sevmişti. (Ahmet Hamdi Tanpınar)

UYARI!!!

Tırnak içine alınan sözlerden sonra kesme işareti kullanılmaz: Elif Şafak’ın “Bit Palas”ını okudunuz mu?

L) YAY AYRAÇ

Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşan kişinin hareketleri, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.

Örnek:

İhtiyar – (Yavaş yavaş yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi? Bana da anlatın lütfen.

Bir yazının maddelerini gösteren sayı ve harflerden sonra kullanılır.

Örnek:

1) A) IV) b)

Yay ayraç içerisinde ünlem, soru işareti ve üç nokta kendi konularında gösterildi.

Ayraç içerisinde ayraç kullanılması gereken durumlarda önce köşeli ayraç kullanılır.

Örnek:

Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886 – 1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmıştır.

M) TERS EĞİK ÇİZGİ

Bilişim uygulamalarında art arda gelen dizinleri birbirinden ayırt etmek için kullanılır.

C:\Belgelerim\Türk İşaret Dili\Kitapçık.indd

N) KESME İŞARETİ

Özel adlara getirilen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır.

Örnek:

Akdeniz Oyunları bu yıl Türkiye’de yapıldı.
Yüzbaşı Mehmet Bey’in yeni görev yeri belli oldu.

Not: Özel adlara getirilen yapım ekleri ve bunlardan sonra gelen hiçbir ek kesme işaretiyle ayrılmaz.

Örnek:

Türkçe, Türkçenin, İzmirli, Atatürkçülüğün

Not: Kurum, kuruluş ve kurul adlarına getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.

Örnek:

Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Mavi Köşe Bakkaliyesinden

2. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konulur.

Örnek:

TBMM’nin, TDK’ye, ABD’yi

3. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konulur.

Örnek:

Aklınızdan 1’den 100’e kadar bir sayı tutunuz.

4. Belirli bir tarih bildiren gün ve ay adlarına gelen ekleri ayırmak için kullanılır.

Örnek:

Başvurular 17 Aralık’a kadar sürecek.

5. Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konulur.

Örnek:

Bu konuyu a’dan z’ye ezberledim.

UYARI!!!

Sonunda 3. teklik kişi iyelik eki olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz: Boğaz Köprümüzün güzelliği, Amik Ovamızın bitki örtüsü, Kuşadamızdaki liman vb.

Kurum, kuruluş, kurul, birleşim, oturum ve iş yeri adlarına gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığının; Bakanlar Kurulunun, Danışma Kurulundan vb.

Başbakanlık, Rektörlük vb. sözler, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde Başbakanlığa, Rektörlüğe vb. biçimlerde yazılır.

Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz: Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Aydınlı, Konyalı, Bursalı, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türklüğün vb.

Sonunda p, ç, t, k ünsüzlerinden biri bulunan Ahmet, Çelik, Halit, Şahap; Bosna-Hersek, Kerkük, Sinop, Tokat, Zonguldak gibi özel adlara ünlüyle başlayan ek getirildiğinde kesme işaretine rağmen Ahmedi, Halidi, Şahabı; Bosna-Herseği, Kerküğü, Sinobu, Tokadı, Zonguldağı biçiminde son ses yumuşatılarak söylenir.

Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz

O) TEK TIRNAK İŞARETİ

Tırnak içinde verilen cümlenin içinde yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü, ibareyi belirtmek için kullanılır.

Edebiyat öğretmeni “Şiirler içinde ‘Han Duvarları’ gibisi var mı?” dedi ve Faruk Nafiz’in bu güzel şiirini okumaya başladı.
“Atatürk henüz ‘Gazi Mustafa Kemal Paşa’ idi. Benden ona dair bir kitap için ön söz istemişlerdi.” (Falih Rıfkı Atay)

P) DEN DEN İŞARETİ

Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında veya bir çizelgede alt alta gelen aynı sözlerin, söz gruplarının ve sayıların tekrar yazılmasını önlemek için kullanılır:

a. Etken fiil

b. Edilgen “

c. Dönüşlü “

ç. İşteş “

P) KÖŞELİ AYRAÇ

1. Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılır.

Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmıştır.

2. Metin aktarmalarında, çevirilerde, alıntılarda çalışmayı yapanın eklediği sözler için kullanılır.

“Eldem, ‘Osmanlıda en önemli fark[ın], mezar taşının şeklinde ortaya çık[tığını] söyledikten sonra…” (Hilmi Yavuz)

3. Kaynak olarak verilen kitap veya makalelerin künyelerine ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır.

Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet, 1922. Server Bedi [Peyami Safa]