DİVAN EDEBİYATI ( KLASİK – ESKİ EDEBİYAT)
İslamiyet’in kabulünden sonra Türkler yaşamın her alanında Araplardan, Farslardan etkilenmişlerdir. Bu etkileşimin en belirgin olduğu alanların başında edebiyat göze çarpmaktadır.
* 13. yy dan dan itibaren şair ve yazarlar Fars-Arap etkisine girmeye başlamıştır.
* Şairler şiirlerini “DİVAN” adını verdikleri bir kitapta topladıkları için bu edebiyatına “Divan
Edebiyatı” denilmiştir.
* Ayrıca “klasik-eski – zümre edebiyatı” da denilir
* Bu edebiyatın özünde dinde tasavvuf vardır.
* Dil çoğunlukla halkın anlayacağı tarzda değildir.
* Arap ve Fars edebiyatı örnek alınmıştır.
* Saraydan destek gördüğü için “saray edebiyatı” da denilmiştir
* Ölçü olarak “aruz ölçüsü” kullanılmış.
* Çoğunlukla aşk, şarap, kadın övgü, din, ahlak, tasavvuf konuları işlenmiştir
* Kafiye hem göz hem de kulak için anlayışı hakimdir.
* Zengin ve tam kafiye sıklıkla kullanılmıştır.
* Divan dışında beş mesnevinin toplandığı kitaba “hamse” denilir.

Nazım biçimleri “beyitle” yazılanlar: Gazel, Kaside, Mesnevi,
Nazım biçimleri “bentlerle”yazılanlar: Rubai, Tuyuğ, Şarkı, Terkib-i bent, Terci-i bent, Murabba

BEYİTLERLE YAZILAN NAZIM ŞEKİLLERİ
1) GAZEL
* Güzellik, aşk, kadın, şarap gibi konuları işleyen nazım türüdür.
* Araplarda Farslara onlardan da Türklere geçmiştir.
* Gazelin ilk beyitine “matla”son beyitine “makta” denir.
* En güzel beyitine “beyt’ül gazel ya da şah beyit” denir
* Kafiye şeması: “aa,ba, ca da…” şeklindedir.
* “En az beş en fazla on beş beyit” ten oluşur.
* Konu birliği yoktur. Her beyit başka bir konudan bahsedebilir.


2) KASİDE
* Herhangi bir kişiyi ya da durumu övmek amacıyla yazılan şiirlerdir.
* En 33 en fazla 99 beyitten oluşur.
* İlk beyitine matla, son beyitine makta, şairin adının bulunduğu beyite taç beyit adı verilir.
* Kafiye düzeni gazelle aynıdır.
* Allah’ın birliğini anlatan kasidelere: TEVHİT
* Allah’a dua etmek için yazılanlara: MÜNACAAT
* Herhangi bir şahsı övmek için yazılanlara: METHİYE
* Peygamberleri övmek için yazılanlara: NAAT
* Birini eleştirmek için yazılanlara: HİCVİYE
* Ölen birinin arkasından yazılanlara MERSİYE kasidesi denir.
* Kaside: nesip-girizgâh-methiye-tegazzül-fahriye-dua bölümlerinden oluşur.
* En önemli kasideci NEFİ’dir.

3) MESNEVİ
* Roman ve hikâyenin yerini tutan çoğunlukla uzun konuların işlendiği nazım biçimine denir.
* Her beyit kendi arasında kafiyeli olduğu için uzun yazılmaya imkân vermiştir.
* Beyit sınırı yoktur.
* Çoğunlukla hikemi konular, efsaneler, kahramanlık ve aşk konuları işlenmiştir.
* Leyla-Mecnun mesnevisi en çok okunan örneği olmuştur.
UYARI: Bunların dışında uzun ve kısa mısraların ard arda sıralanmasıyla yazılan Müstezat, günümüz
manileri gibi kafiyeleşen kıt’alar da yazılmıştır. Kıtalar aaxa şeklinde kafiyelenir.

BENTLERLE YAZILAN NAZIM ŞEKİLLERİ
1) TERKİB_İ BENT
* 5 ile 15 bent arasıda değişir uzunluğu. (15 ten fazla olan da var)
* Her bent 8–15 beyit arasında değişir.
* Didaktik, felsefi, eleştiri konularında yazılır.
* Gazel gibi kafiyelenir.
* Ziya Paşa’nın terkib-i bendi meşhurdur

2) TERCİ_İ BENT
* Terkibi-i bente benzer.

3) TUYUĞ
* Divan edebiyatına Türklerin kattığı bir türdür.
* Felsefi konular işlenmektedir.
* Kadı Burhanettin’in tuyuğları meşhurdur

4) RUBAİ
* Kafiyelenişi aaxa şeklindedir.
* Aruzun belli kalıplarıyla yazılır.
* Felsefi ve hikemi derinliği olan konular işlenmiştir.
* İran’da ÖMER HAYYAM, Türk edebiyatında MEVLANA ‘nın rubaileri meşhurdur.

5) ŞARKI
* Türklerin divan edebiyatına kattığı bir türdür.
* Aşk kadın şarap konuları işlenmiştir.
* Nedim bu türün en önemli temsilciliğini yapmıştır.
* Üçüncü mısrasına “miyan” denir.



DİVAN EDEBİYATININ ŞAİR VE YAZARLARI

HOCA DEHHANİ
* Divan edebiyatının kurucusu kabul edilir.
* Yirmi bin beyitlik “Selçuklu Şehnamesi” adlı kitabı vardır.
* Vatan hasreti ile ilgili şiirleri vardır.

MEVLANA
* Mevlevi tarikatının kurucusudur.
* Mesnevi adlı yüz bin beyitlik eseri vardır
* Divan-ı Kebir, Mektubat adlı eserleri de vardır.
* 13.yy. tasavvuf şairidir.
* Bütün eserlerini Farsça yazmıştır.


NECATİ BEY
* Divanı vardır.
* Millileşme akımını savunmuştur.
* Eserlerinde sade bir dil kullanmıştır.
* Divan şiirine bir yerlilik, bir ulusallık kazandırmaya çalışmıştır.

AHMEDİ
* 14. yy. da tanınmış bir şairdir.
* İran edebiyatının bütün özelliklerini edebiyatımıza katmaya çalışmıştır.
* Din dışı konularda şiirler yazmıştır.
* “Cemşit u Hurşit, İskendername” adlı eserleri vardır.

ŞEYHİ
* 15. yyda yaşamıştır.
* Tasavvufi şiirleri ağırlıktadır.
* Çağının dil inceliklerini eserlerinde yansıtmıştır.
* Devrinin bozukluklarını bir eşekten yola çıkarak şikâyet ettiği “HARNAME” adlı kitabı
meşhurdur. Bu kitap birçok yönüyle fabl özelliği taşımaktadır.
* Harname, Hüsrev ü Şirin ve Divan adlı kitapları vardır.


ALİ ŞİR NEVAİ
* Çağatay Türk edebiyatını en önemli temsilcisi sayılır
* “Muhakemet’ül Lugateyn”adlı kitabıyla Türkçe-Farsçayı karşılaştırmış ve Türkçenin Farsçadan
üstün olduğunu söylemiştir.
* “Hamse” (beş mesnevi) sahibidir.
* İlk bibliyografya kitabımız (şairlerin hayatını almış) olan “Mecalisü’ün Nefais”adlı kitabı vardır.
* Türkçenin musiki ve vezin kalıplarını içeren Mizan-ül Evzan adlı kitabı vardır.
* Devlet adamlığı yapmıştır.

FUZULİ
* Duygu, düşünüş ve edebiyat açısından Türk edebiyatının en büyük şairi sayılır.
* Lirik şiirleri oldukça meşhurdur.
* Platonik bir aşk anlayışı vardır.
* Azeri Türkçesini kullanmıştır.
* Uçsuz bir hayal dünyasına, derin bir bilgiye sahiptir.
* Kerbela da türbedarlık yaptığı söylenir.
* Ona göre şair bilgisiz olamaz, ilham olmadan şiir yazılmaz. Şiir bir Allah lütfudür.
* adlı eseri devrin bozukluklarını anlatan “hiciv” dalında ilk mektuptur.
* Türkçe Divanı, Farsça Divanı, Arapça Divanı, Hadikat’üs Süeda, Beng ü Bade, Leyla ü Mecnun mesnevisi, Hadisi Erbain, Şikâyetname adlı kitapları vardır.


SİNAN PAŞA
* 15.yüzyılın nesir yazarıdır.
* Dili oldukça süslüdür.
* “Tazarruname” adlı eseri oldukça meşhurdur. Seciler ve söz sanatlarıyla doludur.

BAKİ
* Şairlerin sultanı lakabıyla anılır(sultan’uş şuara)
* Kanuni’nin iltifatına çokça mazhar olmuştur.
* Genellikle din dışı konularda şiir yazmıştır.
* Ahenk ve kulak için kafiyeye çok düşkündür.
* 16.yyda yaşamış en büyük şairdir.
* Divan’ı ve Kanuni Mersiyesi meşhurdur.

NEFİ
* Kasidenin Türk edebiyatındaki tartışmasız lideridir.
* Övdüğünü göğe çıkarır, yerdiğini yerin dibine geçirir. Sınırlaması yoktur.
* Dili oldukça süslüdür.
* Öldürüldüğü söylenir şiirleri yüzünden.
* “Siham-ı Kaza” adlı eseri vardır.

KÂTİP ÇELEBİ
* “Cihan-numa, Keşf’uz Zunün, Mizan’ül- Hak” adlı eserleri vardır.
* Didaktik eserler yazmıştır.

BAĞDATLI RUHİ
* Toplumcu bir özelliğe sahiptir.
* Döneminin aksaklıklarını terki-i bentleriyle eleştirmiştir.
* Tarikata girmesine rağmen din dışı şiirleri vardır.

NABİ
* Asıl adı Yusuf’tur.
* 17. yy da yetişmiştir.
* Didaktik – hikemi şiirin edebiyatımızdaki en iyi temsilcisi sayılır.
* Akıcı ve düzgün bir dili vardır.
* Oğlu için yazdığı “Hayriye” adlı kitabı meşhurdur.
* Farsça ve Türkçe Divanı, Hayrabat, Sürname adlı kitapları vardır

EVLİYA ÇELEBİ
* Edebiyatımızın seyahat yazarlarının piridir.
* “Seyahat-name” adlı eseri vardır.


NEDİM
* Lale Devri (18. yy) nin eğlencelerini eserlerinde en iyi yansıtan şairdir.
* Şiirde mahallileşme akımını başlatan ve yerleştiren şairdir.
* Tasavvufun etkisinde kalmayan tek şairdir.
* İstanbul Türkçesi ile yazmıştır.
* Halk dilini, inanışlarını şiirlerinde işlemiştir.
* Divan edebiyatının klasik söylemlerine(mazmun) yenilerini katmıştır.
* “Şarkı” nazım şeklini en ustaca kullanan şair olmuştur.
* Hece vezniyle şiirleri de vardır.

ŞEYH GALİP
* Divan edebiyatının son büyük şairidir.
* Yenileşme hareketlerine uygun şiirler yazmıştır, halk söylemlerini eserlerinde kullanmıştır.
* Hece ölçüsüyle şiirler yazmıştır.
* Genel olarak dili süslü ve ağırdır.
* “Hüsn ü Aşk” adlı mesnevisi meşhurdur.